Temporal İşlemleme ve İlgili Kavramlar

Santral İşitsel İşlemleme, ASHA (2005) tarafından “Santral sinir sisteminde işitsel bilginin algısal işlemlenmesi ve bu işlemlemenin altında yatan; elektrofizyolojik işitsel potansiyelleri arttıran nörobiyolojik aktivite.” olarak tanımlanmıştır.

Santral işitsel işlemleme, sorumlu olduğu mekanizma ve fonksiyonlar bakımından çeşitli alt bölümlere ayrılmaktadır;
•Ses lokalizasyonu ve lateralizasyonu
•İşitsel ayırt etme
•İşitsel pattern tanıma
•Temporal işlemleme
•Zorlaşmış dinleme koşullarında işitsel ayırt etme
•Bozulmuş akustik sinyal varlığında işitsel ayırt etme

Temporal İşlemleme, belirli bir zamansal alan içerisinde sesin ya da sesteki değişimin algılanmasıdır. Genel olarak dört kategoride incelenir;

1-Temporal Sıralama: Sıra halindeki seslerin, oluş sırasına göre işlemlenmesidir. İşitsel bilginin sıralanması; denek eğitimine, uyaran türü, sayısı ve süresine, sunum hızı ve biçimine bağlıdır. (Bunlar test geliştirirken ve uygularken dikkate alınması gereken kritik değişkenlerdir)

2-Temporal Çözünürlük: Zaman içinde hızla değişen sinyallerin algılanmasıdır. (İki işitsel sinyal arasındaki en kısa süreli boşluğun ayırt edilebilmesi) Kısa sesler için bu genellikle 2-3 ms’dir (Philips, 1999). Biz buna ‘temporal çözünürlük eşiği’ diyoruz. Temporal işitsel keskinlik, minimum entegrasyon zamanı olarak da tanımlanmış (Green,1971)

3-Temporal Birleştirme: Kısa süreli seslerin enerjilerini biriktirip toplama ve zaman içinde gelen işitsel bilgileri birbirine ekleyebilme becerisidir. Uyarı süresi, temporal birleştirmeyi etkileyen önemli bir faktördür.

Normal işitmeye sahip popülasyonda durasyon yaklaşık 200 ms‘ye kadar arttıkça eşikte iyileşme gözlenir. (Durrant & Lovrinic, 1995)

4-Temporal Maskeleme: Bir sinyal ve maskeleyici zamansal olarak örtüşmediğinde oluşan maskelemedir. İşitsel uyaranın kendinden önce veya sonra gelen ses tarafından maskelenmesidir.

Mekanizma tam olarak bilinmemektedir ancak; temporal maskelemenin büyük çoğunlukla santral işitme sisteminin nöral ateşleme zamanlarındaki farklılıktan kaynaklandığı düşünülmektedir. (Musiek & Chermak, 2013)

Temporal Maskeleme, maske-sinyal arası zaman; maske düzeyi, süresi; maske-sinyal arası akustik benzerliğe bağlıdır.
Maskeleme etkisi; kesikli gürültü<devamlı gürültü; anlamsız konuşma uyaranı<anlamlı konuşma uyaranı

Forward(ileri) maskelemede, maskeleyici ile sinyal arasındaki zaman aralığı 200 msn ve üzerinde ise maskeleme gerçekleşmez. Backward(geri) maskelemede ise, 25 msn ve üzerinde maske-sinyal arası interval olduğunda maske etkisi azalıyor. (Durant & Lovrinic, 1995)

Günlük hayatla ilişkilendirdiğimizde temporal işlemleme zamansal organizasyon için oldukça önemlidir.
Seslerin sürelerini (durasyon), aralarındaki boşlukları belirlemek; Konuşma ve müzik algısı için konuşmanın prozodik ve spektral özelliklerinin algılanması (ritim, ton, entonasyon); Gürültüde anlama (kısa zamansal boşluklardan yararlanıp hedef uyarana odaklanma); laringeal fonasyon ile oluşan değişebilir frekans ve şiddetteki sesli ünsüzler ile hava sütunuyla oluşan yüksek frekans ve düşük şiddetteki sessiz ünsüzlerin ayrımında aralarındaki süre farkını ayırt etmek temporal işlemlemenin zamansal organizasyon için önemini göstermektedir.